17. yüzyıl, Avrupa sömürgeciliğinin adeta bir altın çağıydı. 17. yüzyılda dünya tarihinin en büyük şirketlerinden bazıları, günümüzdeki devasa büyük şirketleri bile cüce edecek gelir seviyelerine ulaştılar. Bu öylesine büyük bir gelir seviyesiydi ki bu şirketler kendi kendini yönetebilecek kadar güçlü ve çoğu zaman da bu şirketleri oluşturan ülkelerin bile otoritesi dışında hareket edecek kadar büyüklerdi.

Birçoğunuz, Birleşik Krallık’a Altın Çağını getiren ve hayal edilemez büyüklükteki servete ulaşmış olan İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’ni duymuştur. Ancak bu şirket en parlak döneminde bile biraz sonra bahsedeceğim Hollanda Doğu Hindistan Şirketiyle karşılaştırılamaz.

The Vereenigde Oostindische Compagnie (Hollanda Doğu Hindistan Şirketi) Hollanda Hükümeti tarafından kurulan ve birden fazla rakip Hollandalı charter şirketlerini tek bir mega şirketinin çatısı altında birleştiren devasa bir şirkettir.

Bu şirketlerin birleşiminden sonra VOC, aynı zamanda dünyada halkın hisse senedi ve hisse satın almasına izin verilen dünyanın ilk halka açık şirketi de olmuştur. Birçok kişi, bu olayı bildiğimiz küreselleşmenin başlangıcı olarak sayar; birçok modern şirket kendisine VOC’un tam modelini alır ve bu da kamuya ait şirketlerin mevcut modelini doğurur.

VOC, ağırlıklı olarak Hollanda Doğu Hint Adaları ve uzak Doğu’daki diğer Hollanda şirketlerine odaklanarak dünya çapında ticaret yapmaya devam etti. Batavia ve Cape Town, Doğu Hint Adaları’ndan Avrupa’ya mal taşıma ve lojistik operasyonları için ana liman olarak kullanıldı. Şirketin en parlak döneminde 7.8 trilyon dolarlık devasa bir değer ile VOC, günümüzün en değerli şirketi Apple’ın mevcut değerinden yaklaşık sekiz kat daha fazla (enflasyona göre hesaplanmıştır) bir değere ulaşmıştır.

VOC şirketlerini çeşitlendirerek, birçoğunu gemi inşa hizmetlerin olmak üzere ulaşım ve mimarlık hizmetlerine yatırım yaptı ve “dikey bütünleşme” inşa ederek uluslararası bir tekelleşme sağladı. Böyle bir güçle Hollandalılar, dünyanın büyük bir bölümünü politik ve ekonomik olarak etkileyebildiler ve bu da özellikle ülke büyüklüğü de göze alındığında onlara uluslararası sahnede büyük bir güç sağladı.

Bu tür charter şirketlerinin kurulması, bildiğimiz şekliyle küreselleşmenin ortaya çıkmasına neden oldu. Avrupa’da bulunamayan veya dünyanın farklı bir yerinde daha ucuz maliyetle üretilen mallar, yukarıda belirtildiği gibi büyük karlar elde ederek Avrupa’ya getirildi ve Hollanda ekonomisinin hızla değer kazanmasına neden oldu. Hollanda limanları, Uzak Doğu’dan gelen egzotik ürünler için adeta Avrupa’ya giriş kapısı oldu.

Bu güç, Hollanda’nın çukur ülkeler olarak adlandırılan ülkelerle (hollanda çevresinde yer alan ülkeler) arasında geçen Seksen Yıl Savaşı sırasında bağımsızlık kazanmak için kullanışlı olmuştur. VOC, Hollandalılara komşularıyla olan savaşı kazanması için ekonomik destek sağlamıştır.

Sonuç

Bu kadar büyük şirketlerin egemen olduğu bir çağda yaşıyoruz ve tarihe bakmak her zaman önemlidir. Birçok insan, Avrupalı devletler tarafından sömürgeleştirme çağında elde edilen zenginliklerin boyutundan haberdar değil.

Bu, birçok kişinin Apple gibi şirketler tarafından elde edilen gücün tarih içinde benzersiz bir güç olduğunu düşüncesine sebep olmuştur. “Apple ilk trilyon dolarlık şirket” gibi yazılar, bu tür olayları magazinsel olması açısından gerekli tarihsel bağlam olmadan yazılmıştır.

Tarihte 1 trilyon dolarlık dönüm noktasını geçen çok sayıda şirket var ve buna Hollanda Doğu Hindistan Şirketi tek örnek değil. Visualcapitalist.com’dan alınan bu grafik bu verileri gösteriyor.

Tarihe bakarak, bu tür başarıların büyüklüğünü tam olarak anlayabiliriz. Modern standartlara ulaşmak için büyük bir kilometre taşı olmasına rağmen, bu tür başarılar tarihi olarak baktığımızda dünyada eşsiz de değildir.