Bazı Amerikan İngilizcesi ve İngiliz İngilizcesi kelimelerin yazımının neden farklı olduğunu hiç merak ettiniz mi?
ABD’nin oluşumunda temelleri atan 13 büyük koloni 1607-1732 yılları arasında İngiliz egemenliği altında olmasından dolayı, ABD resmi bir dile sahip olmasa dahi en büyük çoğunluğun konuştuğu dil İngilizcedir. Amerika Birleşik Devletleri, Amerikan Devrimi’ni gerçekleştirdikten sonra 4 Temmuz 1776’da Britanya İmparatorluğu’ndan bağımsızlığını ilan etmiştir. 1765’ten 1783’e kadar süren zorlu bir bağımsızlık mücadelesiydi bu. Durum böyle olunca, Amerika yaklaşık 125 yıl boyunca İngiltere’nin yönetimi altındayken neden bazı İngilizce kelimeleri farklı okuyup farklı yazdığı sorusu bazılarının kafasında soru işareti oluşturmaktadır. Peki, dil kuralları bakımından günümüzde de hâlâ ortak yapıları kullanmalarına rağmen okunuş ve yazılış bakımından ilkte aynı olan İngilizce, zamanla nasıl Amerikan İngilizcesi ve İngiliz İngilizcesi olmak üzere ikiye ayrıldı?
Noah Webster, Webster sözlüğünün yaratıcısı:
Tarihte her büyük olayda olduğu gibi bu olayın da bir kahramanı ve öncüsü vardır. Noah Webster, Britanya İmparatorluğunun kendilerini dil yoluyla sömürgeleştirdiklerini savunmuş bağımsız bir milletin bağımsız bir kültürel kimliğe de sahip olması gerektiğini söylemiştir. Bu nedenle, Britanya’dan farklı olarak İngilizce kelimelerin aslında yazıldığı gibi okunmaları gerektiğini savunmuş ve bu alanda Compendious Dictionary’i yazıp yayınlayarak bu değişimi başlatan öncü kişi olmuştur. Compendious Dictionary, Amerikan İngilizcesiyle basılan ilk sözlük olmasından dolayı Amerikan İngilizcesi için önemli bir kaynaktır. Webster, daha sonra okullarda çocuklara okutulması için imla, dil bilgisi ve okuma kitapları da hazırlamıştır.
Webster ilk olarak Compendious Dictionary adlı küçük ama oldukça devrimci bir sözlük oluşturdu. Son halinde büyük ölçüde değiştirilen kelimeler vardı, “İngiliz Dilinin Amerikan Sözlüğü”. Webster, 1807’de üzerinde çalışmaya başladığı sözlüğü iki cilt halinde 1828’de yayınladı. İronik bir şekilde, Büyük Britanya’da 3.000 kopya satarken, bunun 2.500’ü Amerikalılar tarafından satın alınmıştı.
Birçok kelimenin alışılmadık kullanımı ve yazımı bir de diğer edebi olmayan(non-literary) kelimelerin dahil edilmesi nedeniyle saldırıya uğradı. Kısacası Amerikan milliyetçiliği yaptığı gerekçesiyle sert şekilde eleştirildi. Yapılan değişikliklerden bazıları şöyledir: Aluminium yerine aluminum, sulphur yerine sulfur, favour yerine favor ve theatre yerine ise theater kelimelerinin kullanımı. Kelimelerde çok büyük değişimler meydana gelmese de Amerikan İngilizcesinin daha sade ve İngiliz İngilizcesinden farklı olması amaçlanmıştır. Bu tür okunuşu değiştirmeyen ancak fazlalık olarak kelimede yer alan bazı harflerin düşürülmesi ve Yunancadan kazanılmış olan -ise- ekinin -ize- eki ile değiştirilmesi de sistematik bir değişim için gerekli görülmüştür. Daha sade olmasından da anlaşılabileceği gibi -Colorized- kelimesi Amerikan İngilizcesi iken İngiliz İngilizcesi versiyonu -Colourised- olarak kullanılmaktadır. Hem telaffuzu büyük ölçüde değiştirmeyen -u- harfi düşürülmüş hem de -ize- eki almış olması onu bariz şekilde yeni Amerikan İngilizcesine uygun kılmıştır.
Basitleştirme
Webster sözlüğünün yayınlanmasından önce, İngiltere ve ABD’de fiber ve fibre defence ve defense veya humour/humor gibi çeşitli kelimelerde her iki yazım biçiminin kullanılması kabul edilebilir bir durumdu.
Webster oldukça etkili biriydi, ABD’de bir otorite haline geldi ve yaptığı değişiklikler İngiltere’ye de yayıldı. Örneğin, K harfinin publick ve musick gibi kelimelerden düşürülmesi gibi. Değişikliklerin bazıları İngiltere’de kullanılmaya devam etti, ancak İngiltere’de teknik olarak sözcüklerin -ize- yerine -ise- ile bitiyor olması doğru kabul edilmesine rağmen, bazıları diğer yazım varyantlarını kullanmaya devam ettiler.
Şu anda, haber kuruluşları da kelimelerin kullanımında biraz etkiye sahiptir. Modern İngiliz bulvar gazeteleri, kelimelerin telaffuzunu ve anlamını değiştirmeyen ekstra harfleri kaldırarak daha kısa kelime biçimlerinin kullanılmasını benimsemiştir. Favour, labour ya da honour kelimelerindeki “U” harfi gibi kelimelerin telaffuzunu ve anlamını değiştirmeyen ekstra harfleri kaldırmıştır, programme yerine ise program biçimini benimsemişlerdir.
Genel olarak bakıldığında bu yazıda bahsedilenler sonuçtur, ancak nedene bakacak olursak henüz bağımsızlığını yeni kazanmış olan ABD’nin sadece ülke olarak değil bir bakıma dil olarak da Britanya İmparatorluğundan ayrılmak istemesidir. Bu değişimin tetikleyici sebebi olarak dilde bağımsızlık mücadelesi diyebiliriz.
