Madencilik sektörü, en çok ölümlü kazaların yaşandığı zor bir iş kolu. Dünyanın yakın tarihinde yaşanan maden kazanları bu zorluğun bilançosunu gözler önüne seriyor.
İnsanoğlunun yaşam sahasında büyük bir yere sahip olan
madenlerin içerisinde en çok kullanılanlarından bir tanesi kömür madenidir. Kömür madeni insanlığın ileriye dönük birçok buluşunda, aydınlatmasında, ısınmasında vb. görevlerde katkıda bulunmuştur. Binbir zorluklarla yerin kilometrelerce altında çalışan emekçi abilerimiz,
kardeşimizin sayesinde bugün insanlık birçok noktada yol kat ediyor,
ısınabiliyor.
Dünyada zaman içerisinde azalan bu kazalar maalesef ülkemizde devam etmektedir. Teknolojinin robotik boyutlara ilerlemesi, mikroçip ameliyatlarının yapılmasına kadar ilerlemesine rağmen madenler için yeterli olmaması en ilkel kazancımıza dünya çapında verilen değeri göstermektedir.
Kömür Madenlerinde Neden Patlama Olur
Kömür madenlerinde en çok karşılaşılan patlama sebeplerinin başında grizu gelmektedir. Madencilikte metan, etan, propan, bütan ile hidrojen, karbonmonoksit gibi bütün yanıcı gazları bünyesinde bulunduran hava, patlayıcı özellik gösterir. Bunların en önemlisi hidrokarbonlar ve özellikle metan olup, metan ile havanın karışımına genel olarak verilen ada grizu denmektedir.
Maden yataklarının yaşlı kömür kollarında çok sık bulunabilen ve belirli koşullarda yanıcı hale gelebilen grizu, tetikleyici maddeler ile teması halinde patlayıcı hale gelebilen bir yanıcı gazdır. %4-15 arası metan ile havanın birleşmesinden oluşan bu karışım, 650°C’ye geldiğinde iki fazlı bir yanma meydana gelir. Önce ani şekilde genleşir, daha sonra patlamasının yoğunlaşacağı merkeze doğru ani ve kuvvetli bir gaz sıkışması yaratır böylelikle büyük bir tahrip gücüne ve dahi yıkım etkisine sebep olan bir patlama meydana gelir.
Türkiye’de yaşanan maden patlamalarının çoğu bu sebepten meydan gelir ve kömür madenlerinin kâbusu grizudur. Havada metan bulunma hacminin oranı %1’dir. Eğer metan bu seviyeye ulaşırsa madenlerin boşaltılması ve oranın temizlenmesi gerekir. Bundan dolayı madenlerde metan gazı dedektörleri bulunmakta ve metan gazı seviyesi belli bir değerin altında tutulmaya çalışılmaktadır.
Grizu riski ocağın derinliği, eğimi, üretim yöntemi, fay ve çatlak yapılar gibi faktörlere göre değişkenlik gösterir. Sadece hava karışımı gibi doğal yollar değil, metalin metala sürtmesi sonucu ocakta herhangi bir ateş parçası veya kullanılan çelik ekipmanların ısınması da patlama oluşumunu tetikleyen unsurlar arasında yer almaktadır.
Katı kömür parçası yanıcıdır ancak ufalanarak ince toz haline geldiğinde ve havaya karıştığında tutuşturucu ve patlayıcı bir hal alır. Kömür tozu küçük bir metan patlamasını büyük bir patlamaya dönüştürebilecek tetikleyiciye sahiptir, öyle ki yanan bir toz bulutunun alevi gaz birikintisine denk geldiğinde yüksek hacimli bir patlama yaşanabilir. Fakat bu her kömür tozunun patlayacağı anlamına gelmemektedir. Bunun için birtakım koşulların oluşması gerekir.
Patlama için önemli olan tavan, taban ve yan duvarlarda birikmiş olan tozlardır, bunun bir darbe etkisiyle veya farklı yollarla havaya karışması gerekir. Yani bir patlamanın olabilmesi için çökmüş tozu havalandıracak bir etken ile bulutu ateşleyecek etkenin bir araya gelmesi gerekmektedir. Bundan dolayı kömür madenleri diğer madenlere göre en çok kazanın yaşandığı ve bu kazaların sonucunda çok sayıda kişinin ölümle karşılaştığı bir iş sahasıdır.
Madenlerde metan gazı dedektörlerinin bulunması, bunların denetimi buna rağmen oluşabilecek patlamalarda işçilerin güvenle sığınabileceği yaşam odalarının bulunması oldukça hayati ve alınması gereken önlemler başında gelmektedir. Madenlerin derinliğinden dolayı yaşanan yangın ve yangın sırasında çalışma alanından uzaklaşmanın güçlüğü nedeniyle çalışanların yaşamlarını tehdit eder. .
Yangından veya patlamadan kurtulma olanağı olsa bile yangının yaymış olduğu zehirli gazların maden içerisine yayılması son derece hayati sonuçlara, en hafifinden ise kalıtsal sonuçlara neden olmaktadır. Bu yüzden madenlerdeki havalandırma sistemlerinin çalışanlara her koşulda temiz hava ulaştırabilecek şekilde düzenlenmiş olması gerekmektedir
Dünyada Son 20 Yılda Yaşanmış En Ölümcül Maden Kazalarından Derleme
2005 Çin, Sunjiawan Faciası 209 ölü
Takvimler 14 Şubat 2005’i gösterdiğinde Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuzeydoğusundaki Liaoning eyaletinin Fuxin şehrinde bulunan madende meydana gelen feci patlamada 209 madenci hayatını kaybetti. Commision on China sitesinde yazana göre son 15 yılda meydana gelene en büyük maden faciasının bu olduğu belirtildi.
Sunjiawan kömür ocağı yerin yaklaşık 242 metre altındaydı ve yerel saatler göre 03.50’de yaşanan bir gaz sızıntısı sonucu patlama meydana geldi. Bu patlama sonucu 22 kişi yaralandı ve 209 kişi ise maalesef hayatını kaybetti. Patlamanın öncesinde meydana gelen bir depremden yaklaşık on dakika sonra bu olayın yaşanmasından dolayı faciaya depremin neden olduğu düşünülmektedir.
2006 Şili, Copiapo Maden Kazası 2 ölü
2006 Copiapo maden kazasında 2 kişi hayatını kaybetti. 20 Ocak 2006’da Şili’nin Copiapo kentindeki Carola-Agustina bakır madeninde bir patlama meydana geldi. Bu patlama iki kamyonun çarpışması sonucu medyana gelmiş ve madencilerin çıkış yolunu kapamasına neden olmuştur. Yetmiş madencinin mahsur kaldığı patlamada iki kişi ağır yaralanırken iki kişi ise hayata gözlerini yumdu.
Mahsur kalan madencileri Punta de Cobre madeninde çalışan işçilerin tünel kazarak onlara ulaşmasıyla 70 madenci kurtulmuş oldu. Bu çabanın tam yedi saat sürdüğü kayıtlara geçti.
2006 Polonya, Halemba Maden Kazası 23 ölü
21 Kasım 2006 tarihinde Polonya’nın Ruda Slaska kentinde bulunan Halemba Kömür Maden’inde 23 kişinin ölümüyle sonuçlanna bir kaza meydana gelmiştir. Metan ve kömür tozu patlamasıyla birlikte meydana gelen bu kaza Polonya’daki en büyük maden felaketlerinden biriydi, bunu takip eden günlerde mevcut hükümet üç gün ulusal yas ilan etmişti.
2006 Çin, Nanshan Maden Kazası 24 ölü
Çin’in Şansi Eyaleti’nde yer alan Jinzhong, Lingshi İlçesindeki Nanshan Kömür Ocağın’da 13 Kasım 2006 tarihinde meydana gelen ölümcül gaz patlaması sonucu 24 kişi yaşama veda etmişti. Xinhua haber ajansı patlamanın yanlış patlayıcı kullanımından kaynaklandığını iddia eden bir haber yayınlamış olsa da sonradan edinilen bilgilere göre madenin orijinal ruhsatının süresi dolduğu için yeni bir güvenlik ruhsatı olmadan faaliyet gösterdiği yönündeydi. Konuyla ilgili herhangi bir resmi neden açıklanmadı.
2007 Rusya, Ulyanoskaya Maden Faciası 108 ölü
19 Mart 2007 tarihinde Kemerovo Oblastı’ndaki Ulyanovskaya Kömür Made’ninde Rus Başsavcılığına göre “patlama ekipmanları test edilirken” meydana geldiği iddia edilen kazada 108 madenci hayattan kopmuş oldu. Yerin yaklaşık 270 metre derinliğinde meydana gelen bu patlamanın sonucunda Rusya’da on yılı aşkın bir süredir meydana gelen en ölümcül maden facialarından biri olarak tarihe geçti.
Kazanın gerçek nedenine ilişkin ortaya atılan teori ise patlamanın “madencilik güvenliğinin ihlalinden” kaynaklandığı yönünde oldu. Tabii ki bu bağlantılar reddedildi ve olay kapandı.
2009 Çin, Heilongjiand Maden Faciası 104 ölü
Çin-Rusya sınırına yakın bir yerde bulunan maden, 1917’den beri açık olan ve yılda 12 ton kömür üreten kuzeydoğu Çin’de yer alan Heilongjiand eyaletinde Hegang yakınlarında meydana gelen ve 104 kişinin ölümüyle sonuçlanan bir maden kazasıdır. Sabaha kadarşı Xinxing Kömür Madeni’nde meydana gelen patlamada 528 kişinin ocakta olduğuna inanılıyordu, bunlardan 420’sinin kurtarıldığı düşünülüyor. Kurtulanlardan 29’u hastaneye kaldırılıp tedavi görmüştür.
Bu maden devlet tarafından işletilen Heilongjang Longmay Mining Holding Group Co, Ltd. şirketine aitti. İlk soruşturmalara göre maden kuyusundaki yetersiz havalandırma nedeniyle yeraltında sıkışan basınçlı gazlardan kaynaklandığı sonucuna varıldı. Patlama o kadar şiddetliydi ki madenin 6 mil ötesinden bile hissedilebildi. Madenin çevresinde bulunan binaların çoğunda ciddi hasarlar görüldüğü tespit edildi.
2010 Copiapo Maden Kazası
5 Ağustos 2010’da meydana gelen ve Şili Maden Kazası olarak da bilinen Copiapo maden kazası Şilinin kuzeyindeki bölgesel başkent Copiapo’nun 45 kilometre kuzeyindeki Atacama Çölü’nde bulunan San Jose bakır-altın madeninde bir göçük meydana geldi. Yerin 700 metre altında ve madenin girişinden 5 kilometre uzaklıkta spiral yeraltı rampalarında mahsur kalan 33 maden işçisi tam 69 gün sonra kurtarıldı.
Üç ayrı sondaj ekibi, Şili hükümetinin neredeyse tüm bakanlıkları, ABD’nin uzay ajansı NASA ve dünyanın dört bir yanından bir düzine şirket kurtarma çalışmalarına seferber oldu. Tarihler 13 Ekim 2010’nu gösterdiğinde dünya çapında yaklaşık 5.3 milyon kişinin canlı olarak izlediği kurtarma faaliyetinde, kazazedeler özel olarak inşa edilmiş kapsül içinde teker teker yüzeye çıkarıldı. Kurtarılan işçilerin tamamına yakının sağlık durumunun iyi olduğu aktarılmıştı. Kurtarma çalışmalarının maaliyetinin üçte birini 20 milyon dolar tutarındaki özel bağışlar karşılarken, geri kalanı maden sahipleri ve hükümet tarafından öndendi.
Türkiye’deki Maden Kazaları
1941 yılından bugüne kadar Türkiye’nin birçok bölgesinde yer alan madenlerde çeşitli sebeplerden meydana gelen çökme, yangın, patlama gibi felaketler sonucunda 3 binden fazla işçi hayatını kaybederken, 100 binden fazla kişi ise yaralandı.
1983 Zonguldak, Armutçuk Faciası 103 ölü
Tarihler 7 Mart 1983’ü gösterdiğinde Türkiye’nin ciğerini yakan acı haber duyuldu. Zonguldak Armutçuk beldesindeki taş kömür ocağında meydana gelen grizu patlamasında 103 maden işçisi hayata gözlerini yumdu.
1990 Amasya, Yeni Çeltik Faciası 68 ölü
Zonguldak faciasının üzerinden yedi yıl geçmiş, yer değişmiş tarihler 7 Mart 1990’ı gösterirken Amasya’nın Yeni Çeltik’te bulunan maden ocağında patlama meydana geldi. Bu patlama sonucu 68 canımız hayattan koptu.
1992 Zonguldak, Kozlu Faciası 263 ölü
Üzerinden sadece dokuz yıl geçmişti Zonguldak’tan gelen acı haber bir kez daha tüm ülkenin içini yakmıştı. 3 Mart 1992 tarihinde Zonguldak’ın Kozlu ilçesinde bulunan taş kömürü maden ocağında 19.45-20.00 arasında grizu patlaması meydana gelmişti. Bu patlama dünya tarihine madencilik tarihinin en büyük kazalarından biri olarak geçecekti. Öyle büyük bir patlamaydı ki 263 madenci yaşamını yitirdi.
Faciada ölen işçilerden 147’sinin naaşına yer altında devam eden yangınlardan dolayı günler sonra ulaşılmış ve gruplar halinde çıkarılabilmişti. Facianın en acı kısmı ise en son kalan 2 işçinin naaşı ise Mayıs 1997’de yani olaydan tam beş yıl sonra çıkarılmıştı.
Patlamanın ardından çıkan yangınlar ve oluşan göçüklerden dolayı gerekli incelemelerin tam anlamıyla tamamlanamamasından dolayı bu denli büyük facianın neden kaynaklığında dair tam bir sonuç elde edilememiştir.
1995 Yozgat, Sorgun Faciası 37 ölü
26 Mart 1995’te sebebinin grizu patlaması olarak açıklandığı Yozgat’ın Sorgun ilçesindeki faciada 37 maden işçisi hayatını kaybetti.
2004 Kastamonu, Küre Faciası 19 ölü
Kastamonu’nun Küre İlçesinde 8 Eylül 2004’te bakır madeninde çıkan yangın sonucunda 19 maden işçisi yaşamını yitirdi.
2006 Balıkesir, Dursunbey Faciası 17 ölü
Balıkesir’in Dursunbey İlçesinde yer alan madende yaşanan grizu patlaması sonucunda 17 kişi vefat etti.
2009 Bursa, Mustafakemalpaşa faciası 19 ölü
10 Aralık 2009’da Bursa’nın Mustafakemalpaşa İlçesindeki bir maden ocağında meydana gelen patlamada 19 kişi yaşama gözlerini yumdu. Patlamanın kontrollü dinamit patlatılmasının arından grizu patlaması sonucu gerçekleştiğini açıklayan yetkililer patlamanın yerin 220 metre altında meydana geldiğini dile getirdi. 220 metre derinlikte mahsur kalan işçileri kurtarmak için çalışmalara katılan 7 işçi yoğun gaz sonucu zehirlenerek hastaneye kaldırıldı.
2010 Zonguldak, Karadon Faciası 30 ölü
17 Mayıs 2010 tarihinde Zonguldak’ta, Karadon Taşkömürü İşletme Müessesesi’nin işlettiği kömür madeninde grizu patlaması ve oluşan göçükler sebebiyle 30 kişi vefat etmiştir.
2010 Edirne, Keşan Küçükdoğanca Maden Faciası 3 ölü
7 Temmuz 2010 tarihinde Edirne’nin Keşan ilçesine bağlı Küçükdoğanca mahallesindeki madende çıkan yangın ve oluşan göçük sebebiyle 3 kişi ölmüştür.
2014 Manisa, Soma Faciası 301 ölü
Tarihler 13 Mayıs 2014’ü gösterdiğinde tüm Türkiye’yi kedere boğan bir haber ülkenin gündemine bomba gibi düştü. Manisa’nın Soma İlçesinde elektrikli ekipmanların sebep olduğu düşünülen maden ocağı yangını vardiya değişimi sırasında meydana gelmiş ve 787 işçi patlama sırasında yer altında kalmıştı. Maalesef tam 301 işçi hayata gözlerini yummuş, en az 80 işçinin de yaralandığı kayıtlara geçmişti.
Bu hadise Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en çok can kaybı ile sonuçlanan iş ve madencilik kazası olarak kayıtlara geçti. Olayın ardından ülkede üç günlük ulusal yas ilan edildi. Soma faciasının ardından açılan dava 11 Temmuz 2018 tarihinde görülen 22’nci duruşma ile sonlandı. Soma Kömür İşletmeleri yönetim kurulu başkanı, genel müdürü, işletme müdürü ve yardımcısının da içlerinde bulunduğu 14 sanık hapis cezası alırken, diğer 37 sanık beraat etti.
Bu cezaları az bulan madenci yakınları kararı protesto etti. Sanıklara 301 kez olası kasıtla ölüme sebebiyet verme suçundan ceza istenmişti. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı karara itiraz etti. Yargıtay 12’nci Ceza Dairesi, 30 Eylül 2020’de kararı bozdu. Can Gürkan, Ramazan Doğru, Akın Çelik ve İsmail Adalı’nın bilinçli taksirle ölüme sebebiyet verme suçlamasından yargılanmasına karar verildi. 9 Şubat 2021’de söz konusu kişilerin tutuksuz yargılanmalarına karar verildi. Facia ile ilgili tutuklu sanık bulunmuyor.
2014 Karaman, Ermenek Linyit Kömür Faciası 18 ölü
Ermenek’teki özel linyit kömürü madeninde 28 Ekim 2014’te su baskınının ardından mahsur kalan 18 işçinin cansız bedenlerine faciadan 38 gün sonra ulaşılmıştı.
2016 Siirt, Şirvan Faciası 16 ölü
17 Kasım 2016 tarihinde Siirt’in Şirvan ilçesindeki Madenköy yakınlarındaki bakır madeninde meydana gelen ve 16 işçinin ölümüyle sonuçlanan kaza.
2022 Bartın, Amasra Faciası 41 ölü
14 Ekim 2022’de Bartın’ın Amasra ilçesinde yer alan bir maden ocağında patlama yaşandı. Kazanın sebebinin grizu patlaması olduğu açıklandı. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 22 kişinin öldüğünü, 28 kişinin yaralandığını açıklamıştı. 15 Ekim 2022’de Cumhurbaşkanı Erdoğan vefat eden kişi sayısının 41 olduğunu belirtti.
Sonsöz
Ölümün her türlüsü acıdır fakat insanlığın ilerlemesi için yerin kilometrelerce altında zorlu koşullarda çalışan maden işçilerinin vefat haberini almak her şeyden daha acı. Tüm tedbirler alındığında minimum seviyede olan bu kazaların ortak özelliği grizu patlamaları olması.
Herkafadanses ailesi olarak maden facialarında yaşamını kaybetmiş kıymetli işçilere rahmet, ailelerine baş sağlığı diliyoruz. Ülkemizin bir kez daha böyle bir acıyla karşılaşmamasını temenni ediyoruz.
